“`html

Zelandiya: Kayıp Kıtanın Gizemi ve Yeniden Keşfi

Maori dilinde Te Riu-a-Maui olarak bilinen ve Tazmantis ismiyle de anılan Zelandiya’nın varlığı hakkında yapılan iddialar yüzyıllardır konuşuluyordu. Ancak bu kıtanın gerçekliği, tam 8 yıl önce bilim dünyasında kabul edildi.

Peki, Antarktika’nın batısı ile Avustralya’nın doğusunu birbirine bağlayan bu devasa ada neden kayboldu ve nasıl yeniden keşfedildi?

Tasman’dan Kaçış

Zelandiya’nın hikayesi aslında 1600’lü yıllarda başlar. 1642 yılında Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nde çalışan Abel Tasman, bu kıtayı keşfetmek üzere Endonezya’dan yola çıktı.

Tasman, aynı zamanda Avustralya’nın Tazmanya eyaletinin adını alan kişidir; fakat Yeni Zelanda’ya ulaştığında, Maoriler tarafından karşılandı. Ancak, yerli halkın Tasman ve ekibinden pek hoşlanmadığı belli oldu. Bu karşılaşma sonucunda Maoriler, beraberindeki dört kişiyi öldürdü ve bu olay, Tasman’ın bölgeden hızla kaçmasına sebep oldu. Sonuç olarak, bu gezisi büyük bir hayal kırıklığına dönüşerek kayda değer bir kanıt olmadan sona erdi.

Ne yazık ki Tasman, 1659 yılında 56 yaşındayken hayatını kaybetti.

400 Yıl Süren Gizem

Bu hayalet kıtanın gizeminin çözülmesi için 400 yıldan fazla bir süre geçmesi gerekti. 2017 yılında, Yeni Zelanda Kraliyet Araştırma Enstitüsü’ne bağlı Jeolojik ve Nükleer Bilimler Kurumu (GNS Science), Zelandiya’nın keşfini duyurdu.

Yaklaşık 4.300 kilometre uzunluğa ve 4,9 milyon kilometrekarelik bir alana yayılmış olan Zelandiya’nın büyük kısmı su altında gizlidir. Beş yüz milyon yıl önce, Zelandiya Gondwana adındaki süper kıtanın bir parçasıydı. Ancak bir şekilde, jeologların tam olarak anlayamadığı nedenlerden ötürü, bu kıta “uzaklaşmaya” başladı.

Sonuç olarak, kıtanın yüzölçümünün yaklaşık %95’i deniz suyu altında kaldı. Araştırma ekibinden bilim insanı Andy Tulloch, bu durumun, önemli bir keşfin gün yüzüne çıkmasının ne kadar zaman alabileceğini gösterdiğini belirtti. Araştırmanın lideri Nick Mortimer ise Zelandiya’nın kendini yeniden gösterme sürecinin büyüleyici olduğunu ifade etti ve gezegenimizde her kıtanın farklı ülkeleri olduğu halde, Zelandiya’nın yalnızca üç bölgeyi barındırdığını vurguladı.

En Genç Kıta

Amerikan Jeoloji Topluluğu, Nisan 2017 tarihli raporunda Zelandiya’nın “dünya üzerindeki en genç, en ince ve en çok suya batmış kıta” olduğunu belirtti.

Raporun içeriğinde şöyle denildi: “Bir kıtanın suyun altında kalması ve hala bütünlüğünü koruması, jeolojik araştırmalar için oldukça önemli bir konu.” Bu araştırmaya kısa süre önce, çeşitli ülkelerden gelen bilim insanları tarafından Kuzey Zelandiya’nın deniz dibi kaya örnekleri toplamak amacıyla Yeni Kaledonya yakınlarında bir sefer düzenlendi. Ekim 2023’te elde edilen sonuçlar, Zelandiya ile ilgili üç çarpıcı keşfe imza attı.

Dünya üzerindeki tüm kıtaların belli bölgeleri deniz altında kalmış durumdadır, bu da onların keşiflerini ve haritalandırılmalarını zor hale getirir. Bu nedenle birçok kıtasal alanın jeolojisi hala bilinmiyor ve bu bölgeler jeolojik haritalarda gri alanlar olarak gösteriliyor.

Kıta Sahanlıklarının Keşfi

Zelandiya’nın keşfinde benzer sorunlarla karşılaşılmıştır. Ancak bu kıta, su üstünde kalan kısmı yalnızca %5 olduğundan, kıta sahanlıkları oldukça geniştir. 2023 yılında tamamlanan araştırma, bu sahanlıkların jeolojisini anlamaya yönelikti. Çalışma sonucunda, kıtanın jeolojisi, volkanik yapıları ve çöküntü havzalarının haritalandırılması sağlandı.

2019’da GNS araştırmacıları, Tectonics dergisinde yayımlanan bir çalışmayla Güney Zelandiya’nın 1,5 milyon kilometrekarelik kısmını haritalandırdı. Bu çalışma, Gondwana’dan ayrıldığı dönemde kıtanın kabuğunda görülen esneme, bükülme ve incelmelere ışık tuttu.

2023 tarihli araştırma da Tectonics dergisinde yayımlandı ve Kuzey Zelandiya üzerine odaklandı. Araştırmacılar, Yeni Zelanda’nın, Yeni Kaledonya’nın ve Avustralya’nın ortasında bulunan bölgenin jeolojisini detaylandırdı.

Ayrıca, 2023 yılında gerçekleştirilen araştırmalar sonucunda devasa volkanik alanların keşfi gündeme geldi. Araştırmacılar, 60-100 milyon yıl önce Gondwana’nın kıyısında yer alan bu volkanların patladığını belirledi.

Mortimer, konuyla ilgili olarak, “Zelandiya’nın farklı bölgelerinde zaman içerisinde meydana gelen magma püskürmelerinin boyutlarına tanıklık ediyoruz.” açıklamasında bulundu.

Gerçekten Haritalandırılmış İlk Kıta

Araştırmanın yazarlarından Wanda Stratford, “Gondwana’nın parçalanmasında magmanın rolü daha önce önemsenmiyordu. Şu an bu lavların kıtanın neredeyse Yeni Zelanda kadar bir alana yayıldığını görmekteyiz.” ifadelerini kullandı.

Çoğunluğunun su altında bulunan bu volkanik alanlar, güçlü manyetik izleri sayesinde gün yüzüne çıkarılmıştır. Bölgedeki manyetik anomaliler, kaya tarakları tarafından yüzeye çıkarılan bazalt lav kayaları ile benzerlik göstermektedir. Bu volkanik alanlar, Zelandiya’nın Gondwana’dan ayrılışının bir sonucu olarak kabul edilmektedir.

Yeni Kaledonya yakınlarındaki Fairway Sırtları’ndan toplanan kaya örnekleri arasında, bölgenin su altı ve karasal alanlarındaki granitler arasındaki bağlantıları belirlemek adına yapılan kimyasal analizler gerçekleştirildi. Jeologlar, bu granit yapısına Medyan Batoliti ismini vermektedir. 2023 araştırması sayesinde, 100-250 milyon yaşındaki bu granit yapısının ayrıntılı haritası çıkarılmıştır.

Bunun sonucunda, Zelandiya Dünya üzerinde tam anlamıyla haritası çıkarılmış ilk kıta olma özelliğini kazandı. Mortimer, “Zelandiya, deniz altındaki sınırlara kadar tamamen haritalandırılmış ilk kıta. Ancak hala keşfedilmesi gereken birçok sır var. Kıtamızı şekillendiren büyük jeolojik olayların, ne zaman, nasıl ve neden gerçekleştiği de araştırılmalıdır.” şeklinde konuştu.

“`